Raz jeszcze o „uboju”. Może i własnej głupocie (a propos głosu Pani/Pana M. K.)

Zdaję sobie sprawę z faktu, że olbrzymia większość Ziemian to ludzie o wiele mądrzejsi ode mnie, zaszło chyba jednak jakieś horrendalne nieporozumienie i maluczko, a zaliczy mnie Pani/Pan do „lobby żydowskiego”… Nie jestem ani „żydofilem”, ani „żydofobem”, aczkolwiek mam pewne zainteresowania kulturowe i m. in. interesuje mnie kultura Żydów (z małej litery pisałem o żydach jako wyznawcach religii). Nie wspomniałem o muzułmanach, chociaż sprawa ich także dotyczy. Poza tym nie kwestia koszerności była głównym przedmiotem refleksji w poprzednim wpisie.

„Głupia” czy nie, ale ironia „szła” nie w tym kierunku, który Pani/Pan sugeruje. Pozostanę jednak, pozwoli Pani/Pan, przy „świni”, bo po pierwsze, to świnię w komorze obrotowej pokazano ostatnio w jakiejś migawce w DTV (chyba że mnie wzrok mylił), a po drugie, w Polsce to kotlet wieprzowy (a nie barani, jagnięcy, wołowy czy sojowy i nie bynajmniej gęsie pipki) stał się podstawą pewnych narodowych rytuałów rzeźnych, handlowych (bazar, niegdysiejsza „baba ze wsi”), kulinarnych i biesiadnych. Rytuały owe zresztą uległy wzmocnieniu w dobie PRL, dawniej było trochę inaczej, co nie znaczy, że pod względem etycznym lepiej. Jeśli jednak Pani/Panu z jakichś względów wygodnie uważać mnie za debila i czuje Pani/Pan wewnętrzny przymus pisania „ŚWINIA”, nie zaś „świnia”, to pokornie ów przymus aprobuję. …

Ale gdzie, w jakim miejscu niby to ja bronię „rytualnego” uboju? Nonsens absolutny.

Nurtuje mnie natomiast szereg pytań.

W debacie na temat uboju bardzo często podnoszony jest argument moralny. Pytam zatem: na jakiej zasadzie można wyważyć poziom/„natężenie” moralności czegoś, co z gruntu i a priori jest /wydaje się/ niemoralne? Zależy to może od długości w czasie cierpienia zwierzęcia w agonii? Czyli moralność da się przełożyć na sekundy, minuty? Czy przeciwnik tzw. uboju rytualnego może czuć się bardziej komfortowo od jego zwolennika lub osoby obojętnej? Czy nawet gdy dowiedziemy wyższości moralnej jednej formy zabijania nad drugą („cywilizowanej” nad „barbarzyńską”?), to czy możemy nie brać w naszych ocenach i odczuciach poziomu lęku zwierzęcia skazanego i wiezionego na śmierć? Te zwierzęta, np. wiezione w tirach, przeczuwają śmierć i są ewidentnie zestresowane, a więc moralna wyższość jednego lub drugiego, w zależności od formy uboju, przyszłego kotleta nie jest dla mnie bynajmniej oczywista.

Zadając sobie te pytania, zawiesiłem od jakiegoś czasu (nie ironizuję bynajmniej) zwyczaj zjadania mięsa wołowego i wieprzowego. Tych dwóch, bo baraniny i jagnięciny nie uświadczysz w polskich sklepach, chyba że po horrendalnych cenach angielską lub nowozelandzką (czy tam ładniej zabijają?).

Pozostaje kwestia drobiu. Czy jedząc wyłącznie drób i paskudnie drogie w Polsce ryby, mogę czuć się „bardziej moralny”? Nie sądzę, tym bardziej że w pamięci mam obrazy z paru filmowych dokumentów, które pokazywały żywot kurczaków począwszy od wyklucia z jajek po rozczłonkowywanie przez maszyny i taśmy ich wyrosłego (w parę tygodni!) mięsa na skrzydełka, piersi, udka i inne wątróbki. Lub obrazy niosek potwornie stłoczonych w klatkach i znoszących „taśmowo” jaja. Lub obraz byczka, któremu z humanitarnego pistoletu wstrzelono w łeb bolec, ale posiadał on tak dużo woli życia, że, niby zabity, umknął w las i tam musiały go dobijać z prawdziwych pistoletów właściwe służby mundurowe.

Zapewne ogłuszanie zwierzęcia specjalnymi bolcami lub prądem jest o parę sekund bardziej humanitarne niż podcinanie mu aorty i wykrwawianie go na śmierć, ale czy jedząc kotlet z humanitarnie ubitej świni, a może tylko kaszankę, mogę czuć się „bardziej ludzki”, zwłaszcza gdy pamięć podsuwa mi obrazy zwierząt przewożonych w Polsce w patologicznych warunkach do rzeźni? Już nie wspominam o transporcie koni, bo my „tylko” dostarczamy Włochom i innym koneserskim nacjom żywą (a raczej na wpół padłą) koninę.

A polowania na zwierzęta? Wszakże, gdyby nie presja opinii publicznej, pan prezydent pewnie by zainteresowanych szacownych gości swoich na polowania prowadzał, po polskich cudownych kniejach ganiał, i to z nagonką! Jak „wyważyć” moralnie mięso z upolowanej sarny czy z dzika lub zająca? Wszak to kawał polskiej sarmackiej tradycji. Można przecież spojrzeć w te piękne, wystraszone sarnie oczy i ubić gadzinę. Jakże to pięknie opisywali Mickiewicz czy Żeromski… Głupi niedźwiedziu!

Jak pogodzić samopoczucie moralne z inną, niestety rozpowszechnioną w Polsce także dzisiaj, aczkolwiek niepiękną tradycją kłusownictwa? Zwierzęta dogorywające co roku we wnykach, bo kłusownik zapomniał, gdzie wnyki założył lub został spłoszony? Albo zwierzęta w sidłach na chybcika dobijane i oprawiane na miejscu przez kłusownika? Smacznego?
Żadnej ironii w tym, co piszę, nie ma. Po prostu nie wiem, jak wobec tych procederów i zwyczajów „wyważać”, cieniować pojęcia moralne. Ogarnia mnie przygnębienie po każdej wizycie w ZOO z dziećmi, chociaż widzę, że dla dzieci to olbrzymia atrakcja i jakiś taka wizyta walor edukacyjny pełni.
Może należałoby zatem przyjąć zasadę, że wszelkie zabijanie/mordowanie zwierząt i zadawanie im cierpienia jest złem, jest nieetyczne? Hodowlanych i niehodowlanych. Bolec, prąd lub ostry nóż i ilość cięć nic tu mają do rzeczy. Może warto wyobrazić sobie sytuację, na razie hipotetyczną, ale nie wiadomo, w jakim kierunku pójdzie ewolucja, w której krowy do spółki ze świnkami i sarenkami hodują ludzkie rasy na rzeź lub w innych celach, na przykład medycznych, naukowych?

A ryby? Co z rybami? Tak ważnym dla chrześcijan symbolem?

Ryby naprowadziły mnie na kolejną …kwestię etyczną. Tolerancja. Mówi się o nas, Polakach, jako o narodzie wyjątkowo nietolerancyjnym i jest w tej opinii dużo prawdy. Uczymy się tej tolerancji, uczymy, zwłaszcza od momentu wejścia do Unii, ale długa droga przed nami, parę pokoleń musi jeszcze (włącznie z moim) wymrzeć, byśmy jako nacja doczekali się w Europie i świecie trochę lepszych recenzji.

Co mają do tego ryby? Nie, nie chodzi bynajmniej o jakże cenny fosfor lub o tzw. dobry tłuszcz rybi. Jaka byłaby reakcja niemal ogółu Polaków, gdyby Sejm w głosowaniu zakazał barbarzyńskiego zwyczaju kupowania żywych karpi na wigilię, taszczenia ich do domu, duszenia w miskach z wodą (nawet wannach, dzieciaki mają radochę!), a potem zarzynania prawie śniętych i konsumowania z kartofelkiem, grzybkami i kapustką przy wtórze pełnych miłości życzeń i toastów świątecznych? Kupisz lub sprzedasz żywego karpia? Dwa lata bez zawieszenia.

Wiem. Ten polski zwyczaj nie jest obwarowany sankcjami religijnymi, nie jest prawem religijnym, w przeciwieństwie do kosher lub halal. Ale jest to zwyczaj nadzwyczaj respektowany przez Polaków, co jest o tyle dziwne, że karp jest rybą „odżywczo” prawie bezwartościową. Respektowany jak wieprzowy z ziemniaczkami i zasmażaną kapustką. Lub golonka. I pieczony boczuś. Jak rosół z ekologicznej kurki zarżniętej i oskubanej na naszą cześć przez naszych wiejskich pobratymców, bo my wszyscy ze wsi.

Pytam i pytam: czy jest możliwe pogodzenie racji ekonomicznych, racji moralnych z racjami religijnymi, zwłaszcza gdy chodzi, jak w Polsce, o mniejszości religijne? W prawodawstwie panuje w tym względzie (chodzi mi ciągle o ubój) niesłychany bałagan. Czy mniejszość religijna, wykorzystując luki prawne i ubijając zwierzęta po swojemu, będzie narażona na sankcje? Jak długo taki stan będzie trwał, zważając że prawo u nas jest tradycyjnie nierychliwe, bałałaganiarskie i nie zawsze sprawiedliwe?

Jak by na to nie patrzeć, dyskutowana „ubojowa” uchwała Sejmu stan niekompatybilności prawnej pogłębiła, chociaż uważam ją za krok we właściwym kierunku.

Z mieszanymi odczuciami podszedłem do wypowiedzi naczelnego rabina na Polskę, ale muszę zapytać: czy jego (emocjonalny, z nutą szantażu) głos można a priori odrzucić? Jak potraktować protest MSZ Izraela? Owszem, jest ten protest chyba ingerencją w polską rację stanu, nawet niedopuszczalną dyrektywą (!) pod adresem władz polskich, a miejmy też na uwadze potężne lobby proizraelskie w Stanach.

Żartując, można powiedzieć, że koszerne z Polski najwidoczniej jest dla obywateli Izraela lepsze, bardziej smakuje niż koszerne wyprodukowane w innych krajach, lecz może chodzi o coś innego? Dla ogromnej rzeszy obywateli Izraela za kwestią być albo nie być uboju rytualnego w Polsce kryje się może przede wszystkim pamięć długiej, wielowiekowej tradycji egzystencji Polaków i Żydów na ziemiach polskich.

Ponownie wracam do pytania: jak się więc zachować w kwestii uboju rytualnego, aby pogodzić czyjeś racje religijne z naszymi racjami moralnymi, a te z ekonomicznymi i na dodatek z racjami stanu? Nie wiem. Pytam po prostu.

Wiem jedynie, że i w Polsce, i w Europie Zachodniej, nawet w oświeconej Skandynawii, bardzo często mówi się o barbarzyńskich zwyczajach w związku z kulturą i religią żydów i muzułmanów. Owszem, są takie zwyczaje, których w żadnej mierze nie mógłbym zaaprobować, zwłaszcza niektóre z tych, które ludzi dotyczą. Lecz czy my równie często zastanawiamy się, jak przez żydów i muzułman są postrzegane pewne nasze zwyczaje kulturowe i religijne? Jak więc jedne racje pogodzić z drugimi i zmieścić się w granicach tolerancji?

Może jest jakieś proste i łatwe wyjście? Jeśli oni, np. w niektórych krajach arabskich, za wychylenie przez nas kieliszka i inne nasze „wykroczenia” potrafią nas wsadzić do ciupy, to nie przejmujmy się ich zwyczajami, ich religią, róbmy konsekwentnie swoje i zachowujmy się co najmniej tak jak Francuzi wobec burek na własnym terytorium.

Obawiam się jednak, że etycznie jest to zbyt łatwe wyjście.

Powtórzę raz jeszcze, żeby nie było wątpliwości. Decyzję Sejmu traktuję jako krok we właściwym kierunku. Ja już nie doczekam czasów, kiedy – in extenso – Polacy będą szanować zwierzęta tak jak szanują je niektóre inne nacje, wierzę jednak, że takie czasy nastąpią i w Polsce nie będzie tysięcy Burków i Azorów trzymanych na łańcuchach o głodzie i bez wody, jak i nie będzie kociąt rytualnie topionych w workach. Ani psich kup, którym usłane są chodniki i trawniki w naszym pięknym kraju.

Żadnej ironii w tym, co piszę, nie ma. Po prostu nie wiem, jak wobec pewnych procederów i wobec nie wyłącznie obcych zwyczajów „wyważać”, cieniować, cyzelować pojęcia moralne. Uniknąć grzechu ralatywizmu.
Może należałoby przyjąć zasadę, że wszelkie mordowanie zwierząt i zadawanie im cierpienia jest złem? Bolec, prąd lub ostry nóż i ilość cięć nic tu nie mają do rzeczy? Czy kiedykolwiek dorośniemy do takiej zasady?

Tymczasem chciałbym w mediach usłyszeć jakieś wiarygodne (przemyślane, kompetentne, naukowe, niezależne) opinie dotyczące skali cierpienia zwierząt w wypadku takiego czy innego, póki co niestety koniecznego, sposobu zabijania zwierząt. Tymczasem wysłuchuję z jednej strony np. b. ministra Sawickiego, który broni „rytuału” (mówię w skrócie) z oczywistych względów merkantylnych, lub naczelnego rabina na Polskę lub red. Geberta, którzy w decyzji Sejmu widzą zamach na religię mniejszości. Głosy stowarzyszonych i niestowarzyszonych obrońców zwierząt szanuję. (O panu premierze nie wspominam, gdyż on, w przeciwieństwie do Pascala, potrafi pogodzić w jednej osobie „racje serca” i „racje rozumu”.)

„Póki co”, przygotowuję się do rezygnacji z kurczęcych nóżek. A może nawet konsumpcji jaj, bo rozważać, oceniać i sprawdzać, które jajko jest bardziej etyczne od którego, zwyczajnie mi się nie chce. Od paru tygodni własnoręcznie odkrywam uroki kuchni wegetariańskiej i co rusz wymyślam nowe przepisy. Jaki boski szpinak wczoraj przyrządziłem! Dzieci na wakacjach, podzieliłem się więc z rybkami w akwarium i chomikiem w klatce. Tym szpinakiem. Wierzę głęboko w szpinak.

A jednak obawiam się, obawiam, że jak w wielu wypadkach (cassus fotograficznej rozbieranki znanej tenisistki, afery śmieciowo-pojemnikowa, afery Fibakowa, smieciowej itd.), także i „debata ubojowa” ma w znacznej mierze charakter zastępczy. O wiele wygodniej jest debatować o pojemnikach na śmieci, tajnikach sztuki segregowania tychże śmieci, nagim damskim tyłku, garniturach premiera i premierowej, właściwie znoszonych kurzych jajach lub o sztucznych choinkach aniżeli o zdychającej w Polsce edukacji, eskalacji represyjnej funkcji demokratycznego państwa, tłamszeniu inicjatyw obywatelskich, dorzynaniu służby zdrowia, coraz większym marginesie krajowej biedy i nędzy i paru innych kwestiach.

Niemniej przeto jednak na pewno nie bagatelizuję sprawy uboju.

Michał Waliński
16 lipca 2013 r.