Czy agnostycyzm jest przejawem hipokryzji lub oportunizmu?

Pytanie to jest istotne z wielu względów. Można go stawiać z niezwykle subtelnych przyczyn poznawczych, związanych z pewnymi liczącymi się tradycjami filozoficznymi (historia filozofii), ale może pojawić się w zetknięciu z pewnymi bardzo trywialnymi groteskowymi i karykaturalnymi, kontekstami rzeczywistości społecznej.

Szacowne słowo „ateista” funkcjonuje dzisiaj nader często jako negatywny epitet. Nazwać kogoś ateistą to jakby napiętnować go jako libertyna, człowieka wyuzdanego moralnie, nihilistę podejrzanego o bliżej nieokreślone niecne czyny, wstrętnego, nieobliczalnego relatywistę, a takie pejoratywne etykietowane odbywa się (niestety) głównie w opozycji do nacechowanego „dodatnio” słowa „katolik”. …

W porównaniu z „ateitą” „katolik” jawi się więc jako wzór cnót wszelakich, a „agnostyk” to człowiek co najmniej podejrzany. Nie dziwi więc, że co roku odbywają się na ulicach niektórych miast polskich „manify” ateistów i agnostyków, że sięgają oni po oręż w rodzaju billboardów (Jestem ateistą/agnostykiem = Nie kradnę, nie zabijam, nie wierzę). Tego rodzaju manifestacje i zdarzenia mogą się wydawać śmieszne, lecz są o tyle w moim przekonaniu uzasadnione, że Kościół w III RP działa w przestrzeni o wiele szerszej niż przestrzeń zwaną „sakralną”, zaanektował, głównie metodą małych kroków, pokaźne obszary laickiego (sądząc z Konstytucji) państwa, a i z zawłaszczaniem czasu świeckiego mamy do czynienia – pojawiają się w kalendarzu nowe święta religijne.

W polskim piekiełku tezy podnoszące kwestię rzekomego fundamentalizmu katolickiego niekoniecznie formułowane są przez ludzi zacietrzewionych w swojej niechęci do wiekowej instytucji lub przez… „fundamentalistycznych zwolenników ateizacji państwa”.

Może zatem − w związku z urągającymi Konstytucji zjawiskami w sferze społecznej − pojawić się domniemanie, że niektórzy ludzie, ci, którzy mają „kłopoty” z zaakceptowaniem istnienia Boga i nie chcą być wiązani z kościołem i klerem, mając do wyboru dwie postawy (i przypisane im nazwy): „ateista” lub „agnostyk”, deklarują się jako agnostycy, bo to postawa rzekomo „wygodna”. Agnostyków, w każdym razie ludzi, którzy określają się tym mianem w sytuacjach publicznych, w Polsce przybywa, podobnie zresztą jak upublicznionych aktów apostazji. Czy to może wrogość wobec ateistów ze strony katolickich fundamentalistów skłania niektórych niewierzących do „skrywania się” za stosunkowo egzotyczną dla przeciętnego, nie interesującego się filozofią człowieka nazwą?

W przekonaniach na temat ateistów i agnostyków ujawniają sie pewne popularne sądy typowe na gruncie myślenia potocznego, a na tym poziomie komunikacji, jak wiadomo, człowiek „skazany” jest na stereotypy i doświadcza ledwie (o ile) „jądra” prawdy, a nie prawdy in extenso, chociaż jest zwykle przekonany, że posiada wiedzę sensu stricto. W kontekście myślenia zdroworozsądkowego nawet myślenie mityczne, przeciwstawiane w tradycji naukowej Zachodu myśleniu racjonalnemu, wydaje się bardziej „uczciwe” od bezrozumnego posługiwania się stereotypami. Zwłaszcza zważywszy fakt, że ludzie wypowiadający się w oparciu o wiedzę potoczną są przekonani, bardziej niż redaktorzy szmatławych tabloidów (którzy jedynie udają, że tak jest), iż nie tylko są dysponentami jedynie słusznej prawdy, ale na dodatek reprezentują „głos ogółu”. Tak więc szczególnie „ateista” brzmi w myśleniu potocznym jak obelga, kumulując w sobie cały zespół postaw amoralnych, a z agnostykiem nie wiadomo do końca, co robić − najlepiej, na wszelki wypadek, łeb mu uciąć.

W konwencji myślenia potocznego, które bliskie jest niestety wielu przedstawicielom kleru, znakomicie mieszczą się, jako koherentne intelektualnie, przestrogi typu: „Żeby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała” i (podkreślam koniunkcję) „Strzeżonego Pan Bóg strzeże” lub „Od przybytku głowa nie boli” i „Co za dużo, to niezdrowo”. Myślenie zdroworozsądkowe w zadziwiający sposób potrafi godzić sprzeczne prawdy.Wszyscy oczywiście w pewnych sytuacjach wspieramy się takimi „mądrościami” potocznymi i − nie przeczę − czasem mogą one okazać się użyteczne, jednak dla wielu ludzi (niemała to grupa) tego rodzaju „prawdy oczywiste” są aksjomatami, wystarczy przyjrzeć się na przykład rozumowaniu (sposobowi dowodzenia) ludzi przekonanych, że przyczyną katastrofy smoleńskiej był zamach. Jeśli tedy w pewnych użyciach słowo „ateista” ma wymiar zniewagi, to człowiek, który przyznaje się do bycia ateistą, a więc bycia człowiekiem bez zasad moralnych, sytuowany jest na skali wartości o wiele niżej od katolika. Warto zauważyć, że na poziomie myślenia potocznego także każdy wierzący, który nie jest katolikiem i reprezentuje inną wiarę lub filozofię, zajmuje na ogół w tej skali niższa pozycję. Sformułowanie „te prostestanty!” (obok: „te ateisty!”) też ma walor obelgi i jest współczesnym pokłosiem popularnej w Polsce przez wieki opozycji myślowej: „Polak katolik” − „Niemiec heretyk”.

Niewolnicy „oczywistości” mogą zatem swobodnie, często celowo, mylić agnostyka z ateistą lub przypinać jednemu i drugiemu (zwłaszcza gdy traktuje się ich synonimicznie) określone „łatki”. Mniej mnie przejmuje sytuacja, gdy jeden czy drugi ksiądz wyzywa w kazaniu jakichś „onych” od wstrętnych ateistów – dla tych oratorów jest to zapewne szczyt intelektualnego wyrafinowania, a powiedzmy, że poziom intelektualny przeciętnego księdza, często i biskupa, nie budzi specjalnego szacunku. Usprawiedliwia ich zresztą głos płynący z Watykanu. W czasie wizyty papieskiej w Hiszpanii w sierpniu ub. roku policja brutalnie zaatakowała uczestników marszu laickiego, Benedykt XVI dolał oliwy do ognia, krytykując „ateistów, agnostyków i „relatywizm moralny" panujący w Europie, a w szczególności w Hiszpanii, ateistom w dodatku sugerował, że „uważają się za bogów”; pielgrzymkę zakończył apelem, aby młodzi nieśli „przesłanie miłości” (za: PAP). Kilkanaście lat temu zastępca prokuratora generalnego, a więc wysoki urzędnik państwowy, komentując protesty przeciw wprowadzeniu lekcji religii do szkół, mówił publicznie o ateizmie, iż jest „najgorszą z religii, pustoszącą umysły i serca". Nie tak dawno kilkunastu naukowców wystosowało list otwarty w obronie ojca Rydzyka (bronili go przed …prof. Luftem, który − zaczepiony przez Rydzyka − ośmielił się napisać do abpa Michalika, w liście uczonych czytamy m. in. następujące słowa: „Wszyscy walczymy obecnie z agresywnym, nietolerancyjnym ateizmem, neobolszewizmem. W Krzyżu widzimy zwycięstwo.”

Sytuacja, gdy z krynicy wiedzy potocznej czerpią naukowcy (by nie rzec: uczeni, uczeni w tym kraju to dzisiaj rzadkość) i politycy, skłania do co najmniej smutnych refleksji dotyczących kondycji umysłowej części elit społecznych.

Kompletne zdumienie mnie jednak ogarnęło, gdy przeczytałem taki oto fragment z wypowiedzi znanej etyczki i filozofki Magdaleny Środy: „Modne i bezpieczne stało się [w Polsce, M. W.] słowo agnostyk, oznaczające kogoś, kto nie wie, czy jest Bóg, ale wie, że jak powie, że nie ma, to nie zrobi kariery, na przykład politycznej, bo u nas robią ją wyłącznie katolicy lub byli katolicy. W Polsce więc nie tylko ateiści, ale też komuniści są katolikami.” (por. „GW” z 31 X − 1 XI 2012 r., s. 2)

Naprawdę nie wiedziałem, że prof. Środa jest katoliczką.

Czytaj dalej: http://pl.scribd.com/doc/115654534/Czy-agnostycyzm-jest-przejawem-hipokryzji-i-oportunizmu